Duurzaam bodembeheer
De bodem vervult 5 cruciale functies voor de mens: biomassaproductie, regulering van de koolstofpool, voorziening van leefgebied voor biodiversiteit, nutriëntencyclus en watercyclus.
Om die 5 bodemfuncties te behouden is het noodzakelijk om bodem-organische koolstof te behouden en bodemerosie, -compactie, -vervuiling en -verzilting te vermijden.
Door het substantiële verlies aan bodem-organische stof door landbouwpraktijken nemen alle vijf functies van de bodem af, aangezien bodem-organische stof een integraal onderdeel is van de bodem koolstofpool, die het aanstuurt.
De productie van biomassa is van cruciaal belang voor de kringloop van voedingsstoffen (nutriëntencyclus). Het is de energiebron voor de bodembiodiversiteit. Tevens is het belangrijk voor de waterkringloop in de bodem, gezien de rol van bodem-organische stof bij het reguleren van de bodemstructuur.
Gespecialiseerde literatuur geeft aan dat er nog geen is consensus tussen wetenschap, beleid en praktijk wat nu exact duurzaam bodembeheer is, maar onderzoek toont wel aan welke maatregelen het meest effectief zijn.
Dat zijn groenblauwe dooradering, organische bemesting, gediversifieerde vruchtwisseling, permanente bodembedekking, conserverende grondbewerking (bv. directe inzaai), verminderde bodembelasting en geoptimaliseerde timing van het betreden met machines.
Groenblauwe maatregelen (o.a. bloemenstroken, houtkanten) kunnen erosie verminderen, bijdragen aan de interceptie van bodemsediment en nutriënten en zo de waterkwaliteit ten goede komen.
Ze kunnen ook het organische stofgehalte en de koolstofvoorraden in de velden aanzienlijk verhogen. Groenblauwe maatregelen zijn belangrijk voor de intrinsieke en functionele waarde van de biodiversiteit van agro-ecosystemen en dragen direct en indirect bij aan de multifunctionaliteit van de bodem.
Het gebruik van organische meststoffen en/of bodemverbeteraar (o.a stalmest, compost en compostthee) hebben/heeft gunstige effecten op de bodem, waaronder verbeterde biologische functies, meer organische koolstof, een betere stabiliteit van de bodemaggregaten, een evenwichtiger afgifte van N-meststoffen, verminderde nitraatuitspoeling, onderdrukking van plagen en ziekteverwekkers en een betere gewasopbrengst. Dat geldt vooral bij regelmatige toepassing over lange perioden.
Veel studies bevestigen de positieve effecten van gewasrotatie op de bodembiodiversiteit, microbiële activiteit, bodemstructuur en aggregatie, en bijgevolg op de vruchtbaarheid op lange termijn, erosierisicobeperking en waterretentie. De effecten zijn echter afhankelijk van het specifieke beheer. Voor gunstige effecten op de bodemmicrobiële gemeenschappen en een verminderd gebruik van pesticiden zijn rotaties met 5 of meer gewassen aanbevolen, waaronder verschillende teelttypen zoals winter- en zomergranen, wortels en knollen, peulvruchten of braaklegging.
De genetische diversiteit van gewassen heeft een positief effect op de ondergrondse
(springstaarten, klasse van zepotigen) en bovengrondse (spinnen en roofloopkevers) biodiversiteit op veldschaal in agro-ecosystemen. Dat wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de grotere verscheidenheid aan voedselbronnen en complexere gewasstructuur.
Groenbedekkers verhogen het gehalte aan organische stof in de bodem, helpen stikstof te recycleren in de bovenste bodemlaag, verbeteren de bodemstructuur en de hydraulische eigenschappen van de bodem, en hebben een gunstig effect op de leefgebiedfunctie van bodems.
Conserverende grondbewerkingsmaatregelen, zoals directe inzaai, kunnen de
draagkracht van de bodem vergroten en bodemverdichting verminderen.
Maar de omschakeling van conventionele grondbewerking naar conserverende grondbewerking kan ook leiden tot meer verdichting, bijvoorbeeld wanneer gewasrotaties geen diepwortelende gewassen bevatten en wanneer de omstandigheden voor bioturbatie door regenwormen ongunstig zijn. Bovendien kunnen zware
machines een hogere verdichting veroorzaken in velden met conserverende grondbewerking dan in geploegde velden. De onkruiddruk kan hoger zijn, wat doorgaans
resulteert in een hoger herbicidengebruik. Het effect van herbiciden op het bodemleven is minder groot bij conserverende bodembewerking dan bij ploegen omdat herbiciden door het hoger organisch koolstofgehalte sterker worden geabsorbeerd.
Het verminderen van de bodembelasting om bodemverdichting te voorkomen is cruciaal, omdat de gevolgen van verdichting niet onmiddellijk zichtbaar zijn en
verdichting tientallen jaren of eeuwen kan aanhouden. Slechts in sommige gevallen kunnen bodems de verdichting snel verminderen zonder menselijk ingrijpen. Voorkomen is hier ook goedkoper dan het aanpakken van de gevolgen
van verdichting. Het risico op bodemverdichting is groter bij natte bodems. De gewichtsdruk van machines kan dan de draagkracht van de bodem overschrijden, vooral bij beheertaken die gekenmerkt worden door een hoge bodembelasting, zoals drijfmestverspreiding of oogst. Het voorkomen van verdichting kan ook het risico op watererosie verminderen.
