BikeTour: Rondje Puyenbroeck - Heidebos - Zuiddorpe - Langelede
Cirkel van net geen 43km. Je vertrekt in Axel en rijdt noordelijk door de polders en kreken via Zaamslag. In de mooie Margarethapolder sluit je aan met de Westerschelde. Daarna duik je terug zuidelijk via Hengstdijk en Vogelfort. Je rijdt richting Axel via het natuurgebied het Groot Eiland.
Onderweg
1. Provinciaal Domein Puyenbroeck
Puyenbroeck is een provinciaal domein van 510 hectare in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen, voornamelijk in Wachtebeke maar ook een stuk in Zaffelare en Eksaarde.
Het gebied werd in 1965 door de provincie aangekocht en werd voor het publiek opengesteld in 1969.
Het park is laag gelegen en bevat enkele grote vijvers. Het deel van het park ten zuiden van de Zuidlede is meer bebost. In het park bevindt zich ook het Kasteel Puyenbrug. De naam "Puy" verwijst naar een kunstmatige hoogte, terwijl het woord "broeck" verwijst naar het moerassig karakter van de meersen.
Er zijn een grote speeltuin, ligweiden, een speelbos van 10 ha en een verkeerspark waar kinderen met go-carts kunnen rijden. Er is ook een dierenpark dat aandacht schenkt aan het 'Levend Erfgoed', oude veerassen. Met een toeristisch treintje kan er een rondrit gemaakt worden door het park. Er kunnen ook fietsen en bolderkarren gehuurd worden en aan de vijvers kunnen roeiboten en pedalo's worden gehuurd.
Op het terrein van het provinciaal domein bevindt zich ook de provinciale erfgoedsite MOLA, het provinciaal Molencentrum in het voormalig Kasteel Puyenbrug.
Het domein beschikt over ongeveer 150 hectare bos, met een bijna volledig aaneengesloten bosgebied ten zuiden van de Zuidlede. Er is ook een permanente broedwand voor vogels aangelegd, die onder meer gebruikt wordt door de oeverzwaluw en de bijeneter. Een ijskelder werd ingericht als overwinterplaats voor vleermuizen. In de vijvers werden enkele ondiepe paaiplaatsen voor de vissen aangelegd. De buizerd, blauwe reiger en ijsvogel komen er voor.
In de periode 2019-2021 werd het Landschapspark aangelegd. een avontuurlijk belevings- en ervaringslandschap van 50 hectare met heuvels, waterpartijen en natuurwaarde.
2. Eenbes
Aan de Zuidlede ligt een groot boscomplex waarvan het charmante reservaat Eenbes deel uitmaakt. Het natuurgebied is vernoemd naar een zeldzame oud bosplant die hier in het vroege voorjaar in volle bloei staat. Dit uniek stukje natuur bevindt zich aan de rand van de Moervaartvallei en is gelegen tussen de bossen van provinciaal domein Puyenbroeck en het bosgebied Etbos.
3. Eksaarde
Eksaarde is een dorp in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen en een deelgemeente van Lokeren.
Eksaarde (oude schrijfwijzen Eksaerde of Exaerde) is waarschijnlijk ontstaan langs de heerweg tussen Antwerpen en Brugge. Het werd rond 1230 een aparte parochie met eigen kerk, waar het tot dan een onderdeel van de parochie Waasmunster was.
De nabijheid van de abdij van Boudelo heeft ongetwijfeld een grote rol gespeeld doorheen de geschiedenis van dit dorp. De oude heerweg die nu Rechtstraat heet, wordt vermoedelijk bedoeld met de woorden "rechte strate" uit Van de vos Reinaert.
Bij de gemeentelijke fusies van 1977 werd Eksaarde een deelgemeente van Lokeren.
Eksaarde ligt in het Waasland, ten zuiden van de Zuidlede en de Moervaartdepressie. De Zuidlede, vroeger de Durme, stroomde ten zuiden van het dorpscentrum verder in een reeks bochten tot waar de gekanaliseerde Moervaart tegenwoordig begint. Dit stuk rivier is echter ongeveer 400 jaar geleden gedempt geweest. De hoogte bedraagt 4 tot 6 meter. Ten oosten van Eksaarde loopt de Moervaart. Eksaarde is een typisch straatdorp dat zich lintvormig heeft ontwikkeld tussen de kerk en het vroegere station. Het Provinciaal domein Puyenbroeck bevindt zich voor een klein deel op het grondgebied van Eksaarde. De plaats telt verder nog enkele natuurgebieden waaronder de Bedmarlinie, het gebied rond de Moervaart en het Etbos. De Liniewegel is een wandel- en fietspad. De Fondatie bevindt zich deels in Eksaarde, maar vooral in Stekene en Sinaai.
4. Moerbeke
Moerbeke is een dorp in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen en een deelgemeente van de stad Lokeren. De deelgemeente telt ruim 6.500 inwoners.
Moerbeke was in de omstreken vooral bekend om zijn suikerfabriek, die deel uitmaakte van de groep Iscal Sugar. Op tweede kerstdag 2007 kondigde het bedrijf echter aan dat het de vestiging in Moerbeke sloot. De officieuze naam "Moerbeke-Waas" wordt soms gebruikt om onderscheid te maken met het andere Moerbeke, deelgemeente van Geraardsbergen.
De naam Moerbeke komt van enerzijds het Germaanse woord 'mora' wat veenmoeras ( of later turf-ontginningsterrein) betekent en anderzijds het Germaanse 'baki' wat beek betekent. De naam wordt voor het eerst vermeld in 1271. Reeds in de Romeinse tijd bestond er al een woonkern aan de noordelijke heirbaan.
In de 13e en 14e eeuw, toen Moerbeke grafelijk bezit was, werden veel turfgronden aan Gentse burgers verkocht, terwijl ook de Sint-Baafsabdij ontginningen verrichtte.
In 1452 vond de Slag bij Moerbeke plaats tussen de troepen van Filips de Goede en de Gentenaren. Tijdens de godsdienstoorlogen hingen vele bewoners het Calvinisme aan. In 1671 werd brand gesticht in het dorp door Franse troepen.
Einde 16e eeuw werd onder leiding van Alexander Farnese een linie aangelegd met forten Francipani en Terwest, en daartussen de schans Papemutse.
Moerbeke kende in de eerste helft van de 19e eeuw veel armoede, later kwamen enkele weverijen en brouwerijen en was er enige scheepsbouw. In de 20e eeuw verdwenen de meeste van deze bedrijven.
Op 1 januari 2025 fuseerde de gemeente met haar zuidelijke buurgemeente Lokeren.
Moerbeke is een karakteristieke landelijke gemeente, gelegen in Zandig Vlaanderen en het Waasland. De hoogte bedraagt ongeveer 5 meter. In het zuidelijke deel van de gemeente, onder de Moervaart, bestaat het landschap uit meersen gevormd tijdens de laatste ijstijd, waarin moeraskalk en hoogveen ontstond. Het gebied is ingedeeld in akkers die afgezoomd worden door typische rijen canadapopulieren. In de Moervaartdepressie werd turf gewonnen. Ten noorden van de Moervaart ligt een zandrug, die tussen de naaldbossen ruimte biedt aan het unieke natuurdomein Heidebos, dat zich uitstrekt over Moerbeke en Wachtebeke. Noordelijker (boven de Expresweg Antwerpen-Knokke) bestaat het landschap uit uitgestrekte polders met twee kreken, de Grote Kreek en Pereboomsgat.
5. Dambrug
De Dambrug is een ophaalbrug over de Moervaart in Moerbeke.
De brug dateert uit het interbellum en werd omstreeks 1945 hersteld en gedeeltelijk vervangen na oorlogsschade uit de Tweede Wereldoorlog[1]. De brug werd in 2001 beschermd als monument.
6. Moervaart
De Moervaart is een kanaal in het noorden van de Belgische provincie Oost-Vlaanderen, en is de mensgemaakte middenloop van de rivier de Durme. De Moervaart is 22,42 km lang en verbindt het Kanaal van Gent naar Terneuzen met de Durme. Het kanaal heeft vandaag nog weinig economische betekenis en wordt enkel door de pleziervaart gebruikt. Deze waterloop loopt in Gent door Mendonk, door Wachtebeke en in het Waasland door Moerbeke-Waas en Lokeren. Via de Stekense Vaart staat de Moervaart in verbinding met Stekene. De vallei van de Moervaart is Europees beschermd als onderdeel van Natura 2000-gebied 'Bossen en heiden van Zandig Vlaanderen: oostelijk deel'
De Moervaart werd in de Middeleeuwen (rond 1300) gegraven door de abdij van Boudelo, aanvankelijk als relatief smalle afwatering van de Moervaartdepressie. Geprobeerd werd om zo landbouwgrond te winnen op het drassige veengebied dat voorheen enkel geschikt was voor de ontginning van turf, vroeger ook wel moer genoemd, vandaar ook de naam van de vaart. Omdat de naburige Zuidlede na verloop van tijd te smal werd voor het vervoer van de turf, werd de Moervaart in de 15e eeuw verbreed en bevaarbaar gemaakt.
Door de aanleg van het kanaal Gent-Terneuzen in 1825 werd de verbinding verbroken met de natuurlijke bovenlopen: de Poekebeek en Oude of Hoge Kale.
7. Etbos
Het Etbos is een natuurgebied in en nabij de Oost-Vlaamse plaatsen Moerbeke en Eksaarde.
Het gebied, dat deel uitmaakt van de Moervaartdepressie, is relatief laaggelegen, vlak en dunbevolkt. Men treft er meersen aan en het wordt doorstroomd door de Zuidlede, waarover de Etbosbrug ligt. Hier naast ligt de Etboshoeve, een overblijfsel van de Bedmarlinie van 1702.
8. Terwestbrug
De Terwestbrug is een ophaalbrug over de Moervaart in Moerbeke.
De brug dateert uit het interbellum en werd omstreeks 1945 hersteld en gedeeltelijk vervangen na oorlogsschade uit de Tweede Wereldoorlog[1]. De brug werd in 2001 beschermd als monument.
9. Heidebos
Het Heidebos is een natuurgebied in het noorden van Oost-Vlaanderen en ligt verdeeld tussen Moerbeke-Waas en Lochristi. Het werd gesticht in 1996 en omvat ondertussen zowat 260 hectare. In 2001 werd het Heidebos erkend als Europees Habitatrichtlijngebied (Natura 2000-gebied 'Bossen en heiden van Zandig Vlaanderen: oostelijk deel', wat zorgt voor de strengste wettelijke bescherming van het gebied.
Het heidebos zou reeds opgetekend zijn op de Ferrariskaart in de 18de eeuw, wat erop wijst dat de oorsprong van het bos zeer oud is. Ondanks de arme zandgronden werd het gebied reeds gedurende de vroege middeleeuwen ontgonnen door de abdijen en kloosters zoals o.a. Sint-Baafs. Het is waarschijnlijk aan dit soort landbouw te danken dat het bos zijn huidige heide en openbos karakter te danken heeft. I
Het heidebos ligt op een zandrug en herbergt een unieke afwisseling aan biotopen: naaldbos, loofbos, struwelen, verlaten akkers, heide, droge graslanden en dreven. Hoewel de duidelijke aanwezigheid van menselijke invloed (dreven, naaldhout voor de industrie van de 19de eeuw, vervallen akkertjes,...) hebben de dieren er zich op een unieke manier aangepast. Zo vindt men er nog de nachtzwaluw, de wespendief, eikelmuizen, eekhoorntjes en hagedissen. Sinds kort lopen er ook terug reeën in het bos.
10. Overslag
Overslag is een dorp in het noorden van de Belgische provincie Oost-Vlaanderen, op de grens met Nederland. Het ligt op het grondgebied van de gemeente Lochristi; een deel van het dorp ligt echter op Nederlands grondgebied, waar het tot 1970 een zelfstandige gemeente was. Het Belgische deel telt ruim 600 inwoners.
11. Sint-Elooipolder
Het gebied ligt in het noorden van de provincie Oost-Vlaanderen en de gemeente Wachtebeke. Deze kleine polder wordt begrensd door dijken die gelijk lopen met de grens met Nederland en de vroegere ‘Wachtebeke Dijk’ (nu Overslagdijk genoemd) in het zuiden. De Sint-Elooiskreek behoort tot het krekengebied van Overslag-Zuiddorpe, dat zich in het overgangsgebied bevindt tussen een groter krekengebied en Zandig Vlaanderen. De grote dekzandrug Maldegem-Stekene vormt een natuurlijke grens tussen deze gebieden. De noordelijke grens van het krekengebied Overslag-Zuiddorpe wordt gevormd door de Axelse linie, met de voormalige forten. Kenmerkend zijn de kreekrestanten waaronder de Sint-Elooiskreek en de dijken die, benadrukt door opgaande bomenrijen, opvallende lijnelementen in het landschap vormen en tevens het gebied afbakenen. Bovendien is er een duidelijk microreliëf aanwezig dat de overgang naar de zandstreek benadrukt.
12. Zuiddorpe
Zuiddorpe (Zeeuws: Zuuddurpe/Sidurpe) is een dorp (minder dan 1000 inwoners) bij Axel in de gemeente Terneuzen, in de Nederlandse provincie Zeeland. Het dorp bevindt zich in de regio Zeeuws-Vlaanderen. Vanwege haar zuidelijke ligging ten opzichte van de stad Axel heet Zuiddorpe zoals het heet, zoals Westdorpe genoemd is naar haar westelijke positie ten opzichte van Axel.
Zuiddorpe is sinds 1236 bekend als parochie. Het dorp werd toen De Moeren genoemd naar het veengebied ten noorden van het dorp. Aan de noordoostzijde lag het kasteel Hof Ter Moere.
Vanaf 1406 was de naam Zuiddorpe bekend uit de bronnen. Daarvoor heette het mogelijk Moere of Nieuwerkerke. Het dorp lag op een zandrug en had daardoor weinig last van de overstromingen die het grootste deel van Zeeuws-Vlaanderen teisterden. Ten noorden van het dorp lagen een veengebied (of "moer") en de Axelse Kreek, waardoor het vanuit Axel slecht bereikbaar was. Hierdoor bleef het dorp tijdens de Nederlandse Opstand lange tijd in Spaanse handen, tot het in 1646 door het Staatse leger veroverd werd.
Tot 1 april 1970 was Zuiddorpe een zelfstandige gemeente. Daarna ging het dorp op in de gemeente Axel. Sinds 1 januari 2003 is Zuiddorpe onderdeel van de gemeente Terneuzen.
13. De Muis
De Muis is een buurtschap in de gemeente Terneuzen, in de Nederlandse provincie Zeeland. De buurtschap, in de regio Zeeuws-Vlaanderen, ligt ten noorden van Zuiddorpe en ten noordoosten van De Ratte. De Muis bestaat uit een paar boerderijen en een klein productiebos, en telt drie wegen: Sint Marcusstraat, Boswegel en Blijpolderseweg. Ten oosten van De Muis zijn in het verloop van de Blijpolderseweg de contouren van het Fort Sint-Marcus te zien.
14. Kanaal Gent-Terneuzen
Het Kanaal van Gent naar Terneuzen is een kanaal dat de stad Gent in België via de Noordzeesluizen verbindt met de Westerschelde, waardoor de stad een rechtstreekse verbinding met de Noordzee heeft. Het kanaal mondt uit in Terneuzen, op enkele honderden meters van de Westerscheldetunnel.
Het kanaal loopt door drie gemeenten, namelijk Gent en Zelzate in België en de Nederlandse gemeente Terneuzen.
Het kanaal is van wezenlijk belang voor de Gentse economie. Het verbindt de haven van Gent, de op twee na grootste haven van België (na Antwerpen en Brugge-Zeebrugge), met de zee.
In 1823 besliste koning Willem I (toen België nog deel uitmaakte van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden) om de Sassevaart te verlengen naar Terneuzen. Het traject liep van Gent naar Sas van Gent, voornamelijk in de oude bedding van de Sassevaart. Van Sas van Gent naar Terneuzen liep de vaart door een schorrengebied (De Braeckman-inham, Sassegat en Axelse Gat). In Terneuzen werden twee sluizen gebouwd: een van 8 meter en een van 12 meter breed.
15. Autrichepolder
De Autrichepolder is een polder ten noorden van Westdorpe in de Nederlandse provincie Zeeland.
Deze polder is een herdijking van de bij de inundatie ter gelegenheid van het beleg van Antwerpen en Gent tijdens de Tachtigjarige Oorlog door Alexander Farnese in 1585 verloren gegane landen van Westdorpe. De herdijking werd in 1617 goedgekeurd door landvoogd Albertus van Oostenrijk en zijn vrouw Isabella van Spanje en uitgevoerd ten behoeve van het kapittel van de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Antwerpen. Zo kwam deze 568 hectare metende polder in 1620 gereed. Hij lag ten noorden van de Graaf Jansdijk. Langs deze dijk verscheen een nieuw Westdorpe. De Kapittelstraat in de polder verwijst nog naar deze episode, evenals de naam van de polder (Autriche = Oostenrijk).
In 1626 verkocht het kapittel zijn ambachtsrechten aan François Dinghens, die daarmee ambachtsheer werd. Vervolgens kwamen een aantal ambachtsheren van Westdorpe voor, totdat eind 18e eeuw een einde aan deze bestuursvorm kwam.
In 2003 werd in de Autrichepolder een nieuw natuurgebied aangelegd van 32 hectare, oostelijk van de Kapittelstraat. Hier zijn kreken gegraven en treedt kwel op vanuit het nabijgelegen Kanaal Gent-Terneuzen. In 2008 werd hier 40 hectare aan toegevoegd, westelijk van deze straat, wat als weidevogelgebied wordt ingericht. Het gebied, dat beheerd wordt door Staatsbosbeheer, is niet toegankelijk maar vanaf de omliggende wegen goed te overzien.
16. Westdorpe
Westdorpe is een dorp nabij Axel, in de gemeente Terneuzen, in de Nederlandse provincie Zeeland. Het dorp, in de regio Zeeuws-Vlaanderen, heeft zo'n 20001.940 inwoners. De naam van het dorp komt voort uit de westelijke ligging ten opzichte van de stad Axel. Westdorpe ligt langs de Graaf Jansdijk en is een mooi voorbeeld van een dijkdorp met lintbebouwing. Westdorpe is het op een na langste dorp van Nederland. De Graaf Jansdijk maakte vroeger deel uit van de landdijk tussen Terneuzen en Boekhoute. Het dorp geniet bekendheid doordat er dikwijls de landelijk hoogste temperatuur wordt waargenomen.
Tot 1 april 1970 was het een zelfstandige gemeente, waarna het tot 2003 tot de gemeente Sas van Gent behoorde. Westdorpe is 142 hectare groot. Een belangrijk deel hiervan bestaat uit Canisvliet. Om bepaalde plant- en diersoorten te beschermen zijn de gronden rondom de Canisvlietse Kreek aangewezen tot natuurreservaat en natuurontwikkelingsgebied.
17. Canisvliet
Canisvliet is een poldergebied en natuurreservaat bij Westdorpe in de Nederlandse gemeente Terneuzen (Zeeland). Het totale gebied is 450 hectare groot. Hiervan is het natuurontwikkelingsbied 100 hectare. Het gebied wordt beheerd door Staatsbosbeheer.
Het gebied was ooit een zijarm van de Honte. Na de sluiting van de Graaf Jansdijk (1790) en de Sasdijk kon het deels worden drooggelegd, waarbij de Canisvliet binnenpolder en de Canisvliet buitenpolder ontstonden, beide ten oosten van het huidige terrein. Het huidige natuurterrein bleef onbewoond landbouwgebied, met brak water. Begin jaren zestig vond een ruilverkaveling plaats. De ornitholoog Johan van den Steen uit Sas van Gent wist te verhinderen dat het gebied werd opgespoten met grond die vrijkwam bij de verbreding van het Kanaal van Gent naar Terneuzen.
Een groot deel van Canisvliet bestaat uit de Canisvlietse Kreek; een Natura 2000-natuurgebied, naast het Kanaal Gent-Terneuzen. De kreek werd eind jaren negentig gesaneerd, nadat de waterkwaliteit decennia was verslechterd door lozingen van sterk vervuild water vanuit België via de Reigerskil. Het gebied van de kreek is 142 hectare groot.
De kreek vormt aan de zuidzijde de grens tussen Nederland en België. Net over de grens bij het gebied ligt Zelzate.
Op het terrein vindt men kruipend moerasscherm, rietorchis en pluimzegge. Broedvogels zijn onder meer: grauwe gans, bruine kiekendief, blauwborst en watersnip.
18. Langelede
De Langelede is een met mensenhand gegraven kanaal in de Belgische plaats Wachtebeke, tussen de Nederlandse grens en de Moervaart.
Het kanaaltje is 5,5 km lang en werd gegraven in de 14de eeuw voor het vervoer van turf, zand en beer. Waarschijnlijk heeft men bij de graafwerken in westelijke richting enkele honderden meter een natuurlijk riviertje gevolgd, dat een zijarm was van de Durme. Daarna maakt de Langelede een bocht naar het noorden. Later in 1774 werd het kanaal verbreed en rechtgetrokken. De Langelede werd nog een tijdje gebruikt voor vervoer van suikerbieten naar de suikerfabriek in Moerbeke maar wordt nu net als de Moervaart niet meer voor economische doeleinden gebruikt. De Langelede wordt via een pompgemaal afgewaterd naar de Moervaart.
De Langelede eindigt op de Nederlandse grens op de Oudenburgse Sluis. Deze naam wijst erop dat dit kanaaltje in vroeger tijden een afwateringsfunctie had voor Oudburg. Vanaf deze sluis werd het water via een geul tot in de Westerschelde afgevoerd. Tot in de tweede helft van de 20° eeuw vloeide er nog steeds water naar Nederland.
De geringe breedte en de ondiepte van het kanaal heeft gezorgd voor een groei van allerlei waterplanten, met een uiteenlopende begroeiing op de oevers. In tegenstelling tot sommige aangelanden die de oever hebben geïntegreerd in harmonie met hun tuin, zoals terrasjes en grasperken tot aan de rand. De voormalige trekwegen langs het kanaal bieden thans kansen aan fietsers en voetgangers.
19. Wachtebeke
Wachtebeke is een dorp in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen en een deelgemeente van Lochristi. De plaats telt ruim 7500 inwoners, die Wachtebekenaars[1] worden genoemd. Wachtebeke is gelegen aan de E34 Antwerpen - Knokke-Heist.
De plaats wordt doorsneden door de Moervaart en de Langelede. De zuidgrens wordt gevormd door de Zuidlede.
Wachtebeke werd voor het eerst vermeld in 1198 als Wagtebeke. Over de betekenis van wagte is men het niet eens, het zou ofwel wacht houden ofwel waadplaats kunnen betekenen.
De Romeinse heerweg vanuit Antwerpen splitste zich te Wachtebeke in de richting van Gent en de richting van Brugge. Vanaf de 13e eeuw waren het vooral de omliggende abdijen die grond in bezit hadden in Wachtebeke. De turfwinning ontstond en omdat deze winning zeer arbeidsintensief was, trokken vele mensen naar de streek om er te gaan wonen. Voor de afvoer van de turf naar Gent werd in de late middeleeuwen de Langelede gegraven. Deze waterloop werd in 1774 grondig vernieuwd.
Wachtebeke is nooit een zelfstandige heerlijkheid geweest. Het heeft steeds deel uitgemaakt van het ambacht Assenede, en behoort dus tot het Meetjesland. De parochies Wachtebeke en Sint-Kruis-Winkel vormden wel een eigen vierschaar. Bij het ontstaan van de gemeenten in 1795 werd Wachtebeke een zelfstandige gemeente.
Door de industrialisering langs het kanaal Gent-Terneuzen evolueert Wachtebeke langzaam van een arm boerendorp naar een residentieel gebied.
In 1965 werd een klein gedeelte van de toen opgeheven gemeente Mendonk bij Wachtebeke gevoegd.
Wachtebeke en Lochristi gaven op 16 december 2021 te kennen om tegen het jaar 2025 vrijwillig te fuseren tot een grote gemeente. De fusie werd op 27 november 2023 officieel goedgekeurd en werd uitgevoerd op 1 januari 2025.
20. Overledebrug
De Overledebrug is een ophaalbrug over de Moervaart in Wachtebeke. De brug is een deel van de N449, die Zelzate met Laarne verbindt.
De brug dateert uit het interbellum en werd omstreeks 1945 hersteld en gedeeltelijk vervangen na oorlogsschade uit de Tweede Wereldoorlog. De brug werd in 2000 gemechaniseerd. De Overledebrug werd in 2001 beschermd als monument.
