BikeTour: Rondje Zaamslagpolder, Margarethapolder, Hengstdijk en Axel
Cirkel van net geen 43km. Je vertrekt in Axel en rijdt noordelijk door de polders en kreken via Zaamslag. In de mooie Margarethapolder sluit je aan met de Westerschelde. Daarna duik je terug zuidelijk via Hengstdijk en Vogelfort. Je rijdt richting Axel via het natuurgebied het Groot Eiland.
Onderweg
1. Drieschouwen
Drieschouwen of De Drie Schouwen is een buurtschap in de gemeente Terneuzen in de Nederlandse provincie Zeeland.
Drieschouwen dankt zijn naam aan de drie zoutketen die ooit aan de zuidzijde van Axel hebben gestaan. De buurtschap, in de regio Zeeuws-Vlaanderen, ligt ten zuiden van Axel aan de "Kinderdijk", de "Drieschouwen" en een klein gedeelte aan de "Langeweg". De buurtschap bestaat uit een twintigtal huizen en een watertoren: de Watertoren van Axel.
In de buurtschap zijn enkele bedrijven gevestigd. Ten oosten van de buurtschap liggen enkele sportvelden en een meer. Aan de westkant van Drieschouwen ligt het recreatiegebied Smitsschorre met een golfbaan en een zweefvliegveld.
2. Kunstbos Axel
Het Axelse Kunstbos heet oorspronkelijk Kunstlandschap Landschapskunst en bestaat sinds 1997, om iedereen de natuur op zijn eigen manier te laten beleven. Het bos ligt op de zogenoemde ‘opspuiting’, een groot bassin waarin baggerspecie van de verbreding van het Kanaal van Gent naar Terneuzen werd opgeslagen. Het is in de loop der jaren ontwikkeld tot recreatief natuurgebied met daarin een zweefvliegveld, een 18-holes golfterrein, een wandel-, een speel- en een kunstbos.
3. Axel
Axel (Zeeuws: Aksel) is een stad in Zeeuws-Vlaanderen, het zuidelijk deel van de Nederlandse provincie Zeeland. Axel maakt deel uit van de gemeente Terneuzen.
De stad telt zo'n kleine 8000 inwoners (die Axelaars worden genoemd) en is hiermee de achtste plaats van de provincie Zeeland.
De stad vervult de functie van streekcentrum, met betrekkelijk veel winkels. Veel werkgelegenheid is te vinden in de industrie van de Kanaalzone.
De stad Axel maakt, samen met onder andere Terneuzen en Zaamslag (maar niet de ten zuiden van Axel liggende dorpen), deel uit van het overwegend calvinistische Land van Axel. Kenmerkend is de traditionele Axelse klederdracht, inmiddels alleen nog door folkloregroepen gedragen, met opstaande doek, kanten trekmuts, en spiraalvormige gouden krullen met strik. Axel is een van de weinige steden in Nederland die een duidelijk te herkennen klederdracht heeft. Ook hierbij, net als bij het dialect, vallen gebieden rond Axel, waar o.a. Zaamslag, Terneuzen en Hoek liggen, onder de invloeden van Axel.
Axel ligt in een zeekleipoldergebied op een hoogte van ongeveer 1,5 meter. In de omgeving treft men vele kreken aan, waarvan de Axelse Kreek de belangrijkste is. Deze is via het Zijkanaal C verbonden met het Kanaal Gent-Terneuzen. In oostelijke richting verloopt deze waterweg verder als het Zijkanaal naar Hulst. Andere kreken zijn Spuikreek, Buthkreek, 't Val, Dries Arendskreek en Boschkreek. Vooral ten zuiden van Axel ligt een natuur- en recreatiegebied: De Smitsschorre. Hier vindt men ook een golfterrein en een zweefvliegveld. Verder zijn er in de omgeving van Axel tal van overblijfselen van de Staats-Spaanse Linies, waaronder voormalige forten, liniedijken en dergelijke.
4. Grote Kreek Axel
De Grote Kreek is gelegen tussen Axel en de Tractaatweg richting de Axelse Sassing. Op dit water wordt veel gevist door leden van een visvereniging.
Er is een zeer gevarieerde en goede visstand, o.a. de volgende vissoorten: snoek, snoekbaars, baars, paling, karper, voorn, kolblei, brasem, zeelt, alver en winde. Er zijn hier al karpers gevangen van 36 pond.
5. Oude Eglantierpolder
De Oude-Eglantierpolder is een polder ten noordwesten van Axel, behorende tot de Polders tussen Axel, Terneuzen en Hoek, in de Nederlandse provincie Zeeland.
De polder werd in 1606 ingedijkt, en heeft voor een deel nog de vorm van vóór de inundaties.
Binnen de polder liggen de buurtschappen Magrette en Vaartwijk. Het zuidelijk deel van de polder wordt tegenwoordig ingenomen door een bedrijventerrein, behorende bij Axel.
6. Schapenbout
Schapenbout is een buurtschap in de gemeente Terneuzen, in de Nederlandse provincie Zeeland. De buurtschap, in de regio Zeeuws-Vlaanderen, maakt deel uit van de woonkern Spui. Schapenbout bestaat uit zo'n veertig dijkhuisjes aan de Graaf Jansdijk. De naam Schapenbout heeft niets te maken met schapenvlees: het woord bout betekent hier 'uiteinde', te weten van een dijk. In deze buurtschap lag een restant van een dijk waar schapen op graasden.
7. Magrette
Magrette is een plaats in de gemeente Terneuzen in de Nederlandse provincie Zeeland. Deze buurtschap, in de regio Zeeuws-Vlaanderen, werd vroeger Margaret genoemd. Magrette ligt aan de "Magrette", een weg tussen Axel en Terneuzen, ongeveer een kilometer ten zuiden van Spui.
De buurtschap wordt samen met Schapenbout tot Spui gerekend.
8. Otheensche Kreek
De Otheensche kreek is ooit begonnen als de Notense Geul, een uitloop van de Honte.
De Otheensche kreek is door de jaren heen steeds zoeter geworden en is momenteel een voorraadbekken voor zoet water. De kreek beslaat ongeveer 100 hectare en is gemiddeld drie meter diep, met hier en daar een put van zes meter. Omdat de kreek als zwemwater wordt gezien is er meer controle op de kwaliteit van het water, waardoor de kwaliteit van het water alleen maar toeneemt, wat ook de visstand ten goede komt. Op deze manier is de kreek ook geschikt als viswater.
9. Zaamslag
Zaamslag is een dorp in de gemeente Terneuzen, in de Nederlandse provincie Zeeland. Het dorp, in de regio Zeeuws-Vlaanderen, heeft meer dan 2500 inwoners. Tot april 1970 was Zaamslag een zelfstandige gemeente.
In de omgeving staat Zaamslag bekend als "'t Durp". Zaamslag wordt ook wel het "Staphorst van Zeeuws-Vlaanderen" genoemd. Het dorp telt vier kerken, waarvan er nog drie in gebruik zijn als gebedshuis, van de christelijke gereformeerde kerk, de PKN en de Nederlandse gereformeerde kerk.
Het dorp vindt zijn oorsprong mogelijk al in de Romeinse tijd, maar het komt voor het eerst voor in 980. Het middeleeuwse Zaamslag ging in 1584-1586 verloren na inundatie. Het huidige dorp is opgezet in 1650 na de hernieuwde droogmaking, maar lag op dezelfde plaats en kent een geometrische opbouw die voor die tijd modern was.
Sinds een gemeentelijke herindeling in 1970 valt Zaamslag onder de gemeente Terneuzen. Dit ging destijds niet zonder slag of stoot, totdat de dreiging kwam dat Zaamslag bij de vroegere gemeente Axel gevoegd zou worden.
In Zaamslag leeft al generaties lang het idee dat onder de grond geheime gangen lopen. Deze zouden naar de Torenberg geleid hebben. Zo werd lang gedacht dat er vanuit de kelder van het huidige PKN-kerkgebouw een tunnel liep naar de Torenbergheuvel.
Over deze tunnels is niets gevonden. Waarschijnlijk zijn ze gewoon oud volks(bij)geloof. Vele plaatsen hebben verhalen over tunnels onder de grond, zoals Axel. Bovendien zou een tunnel niet goed gewerkt hebben in de vochtige kleigrond onder Zaamslag (de gang zou constant leeggepompt moeten worden), en de afstand van de Torenbergheuvel naar het Plein is veel te groot voor een middeleeuwse vluchtgang. Tot slot was baksteen te duur om "onder de grond te steken".
10. Zaamslagpolder
De Zaamslagpolder is de polder in de Nederlandse provincie Zeeland waarin zich de plaats Zaamslag bevindt.
De oorspronkelijke plaats Zaamslag verdween in de golven toen op last van Prins Maurits in 1586 de dijken werden doorgestoken om het zojuist veroverde Axel tegen de Spanjaarden te verdedigen. Ook het omringende polderland ging toen verloren.
Wel werd reeds in 1610 toestemming tot gedeeltelijke herdijking verleend, maar dit plan werd nimmer uitgevoerd, daar het naburige Land van Hulst nog Spaans gebied was.
Onmiddellijk na de Vrede van Münster, namelijk op 12 december 1648, kreeg Gerard van der Nisse, sinds 1647 ambachtsheer van Zaamslag, toestemming tot "beversching van Zaamslag, Aandijck, Oud en Nieuw Otene en Pouquespolder". De "nieuwe dijckagie van Saemslach kwam in 1650 gereed". Ze had een oppervlakte van 1.363 ha.
In het westelijk deel van deze polder ligt het stelsel van de Otheensche Kreek en het natuurgebied Eiland van de Meijer. Midden in de polder werd een nieuw Zaamslag gesticht, als een nog altijd zeer duidelijk herkenbaar kruiswegdorp. Verdere buurtschappen zijn: Zaamslagveer, Steenovens, en Reuzenhoek.
11. Margarethapolder
De Margarethapolder is een polder die ten oosten van Terneuzen is gelegen, in de Nederlandse provincie Zeeland. Ze behoort tot de Zaamslagpolders.
De polder lag ten noorden van de Zaamslagpolder en de Krekepolder, en het was oorspronkelijk een schorrengebied, dat in 1737 bekwaam om bedijkt te worden werd bevonden. In 1742 werd zij uijt den souten bedijkt, en ze werd vernoemd naar Margaretha de Mauregnault, die een van de ambachtsvrouwen van Zaamslag was. De polder besloeg 253 ha.
Verder noordwaarts kon men niet gaan. Dijkval dreigde, voor het eerst werd de zeedijk beschadigd op 15 november 1775. Er werd toen een inlaagdijk aangelegd. In 1800 vond dijkval plaats, waarbij de inlaag onder water kwam te staan, en op 22 januari 1802 overstroomde de gehele polder. Men legde toen een inlaagdijk aan van de (huidige) buurtschap Val in westelijke richting. Op 15 januari 1808 overstroomde de polder nogmaals, door het laten openstaan van een sluis. Sindsdien is de polder nooit meer overstroomd. Toen is het wiel bij Val ontstaan en daarna zijn de nieuwe dijken in een karakteristieke vorm om het wiel heen gelegd.
De kreekrestanten die zich aan de noordwestkant van de polder bevinden zijn in 2006 omgezet in natuurgebied. In 2010 werd dit gebied nog uitgebreid en kwamen er wandelpaden. Het gebied trekt veel weide- en watervogels. Op de zeedijk staat een vogeltrekpost.
12. Griete
Griete is een buurtschap in de gemeente Terneuzen, in de Nederlandse provincie Zeeland. Het is gelegen ten noordoosten van Terneuzen aan de Westerschelde, in de regio Zeeuws-Vlaanderen.
De kern van de bewoning van de buurtschap ligt aan de binnenkant van de dijk langs de Westerschelde, in de Kleine Huissenspolder bij de grens met de Margarethapolder. Het heeft een jachthaven aan de Westerschelde, wat een getijdehaven is. Aan het einde van het havendammetje is een voormalige mijnen-uitkijkpost. Zowel in het verleden als lokaal spreekt men ook van De Griete.
13. Platen van Hulst
De Platen van Hulst is een buitendijks gebied van schorren, slikken en zandplaten in de Nederlandse provincie Zeeland dat zich bevindt voor de oevers van de Eendragtpolder, de Hellegatpolder en de Ser-Arendspolder, in de knik die de Westerscheldekust daar maakt. Tegenover dit gebied ligt de vaargeul van het Gat van Ossenisse.
14. Oude Stoof
Oude Stoof is een buurtschap in de voormalige gemeente Hontenisse, thans de gemeente Hulst, in de Nederlandse provincie Zeeland. De in de regio Zeeuws-Vlaanderen gelegen buurtschap bevindt zich nabij Hengstdijk, rond de t-splitsing van de kreek De Guil en de waterloop de Oude Haven. Oude Stoof bestaat uit zo'n twintig huisjes langs de Zuiddijk en de Plattedijk. De buurtschap ligt in de Kleine Hengstdijkpolder en in de Groote Hengstdijkpolder. De naam Oude Stoof verwijst naar de meekrapstoof die zich hier vroeger bevond (ongeveer tegenover het huidige landwinkeltje).
15. Hengstdijk
Hengstdijk (Oost-Vlaams: Usdijk) is een dorp in de gemeente Hulst in de Nederlandse provincie Zeeland. Het dorp heeft zo'n 700 inwoners (en is een van de oudste dorpen van Oost-Zeeuws-Vlaanderen. De dijk waaraan het dorp ligt is in 1161 opgeworpen. Direct daarna werd ook een parochie gesticht. De inpoldering werd uitgevoerd door monniken van de Abdij Onze-Lieve-Vrouw Ten Duinen.
Het dorp is gelegen aan de kreek De Vogel en had een open verbinding met de Westerschelde. Na de Tweede Wereldoorlog is het voorzieningenniveau van het dorp flink gedaald; een kerk uit 1892 en een lagere school zijn er evenwel nog steeds te vinden. Tot 1936 was Hengstdijk een zelfstandige gemeente waartoe ook de buurtschappen Oostdijk en Oude Stoof behoorden. Tussen 1936 en 1970 maakte het deel uit van de gemeente Vogelwaarde; daarna van Hontenisse en sinds 2003 van de gemeente Hulst.
16. Vogelfort
Vogelfort is een buurtschap ten zuidwesten van Hengstdijk, in de Nederlandse provincie Zeeland. De in de regio Zeeuws-Vlaanderen gelegen buurtschap, bevindt zich aan de kreek De Vogel. Het is vernoemd naar een voormalig fort gelegen aan de Hengstdijkse Keiweg.
De buurtschap Vogelfort is gelegen ten zuiden van Hengstdijk en ten noorden van Vogelwaarde. Vogelfort ligt in de Ser-Pauluspolder. De buurtschap behoorde oorspronkelijk tot Stoppeldijk.
Vogelfort is ook een fort gelegen aan de Hengstdijkse Keiweg. Het fort werd in 1586 door de Spaansgezinden gebouwd om het Land van Hulst te beschermen voor Staatse invallen vanuit het Land van Axel. Ook controleerde het de toegangsweg tot de haven van Hulst, welke verliep via de Saxvliet.Tegenwoordig is op het terrein van het fort een boerderij gebouwd. Ten zuiden van de gelijknamige buurtschap is een deel van de contouren van het fort nog zichtbaar.
17. De Vogel
De Vogelkreek is één van de oudste kreken in Zeeuws-Vlaanderen. De Groote Hengstdijkpolder werd al in de 11e eeuw ingepolderd en is sindsdien niet meer overstroomd geweest. Sinds die tijd ook is deze kreek binnendijks komen te liggen. Vóór die tijd was het een getijdengeul waar 2x daags het water vanuit de Westerschelde in- en uitstroomde.
De Vogel is een kreek en natuurgebied in Oost-Zeeuws-Vlaanderen, in de Nederlandse provincie Zeeland. Het gebied is gelegen tussen Hengstdijk en Lamswaarde.
Oorspronkelijk was dit een van west naar oost lopende zijgeul van de Saxhaven, de Saxvliet genaamd, die de voorganger was van het Hellegat, en waar tegenwoordig nog de geul met de naam Oude Haven van over is. Naar het oosten toe ging De Vogel over in de Ingewordinghe, welke doorliep tot het nu verdwenen dorp Namen.
Reeds in 1273 werd de Vogelkreek afgedamd door de monniken van de Abdij van Boudelo. Aldus ontstond de Vogelpolder. Bij de inundaties, die omstreeks 1585 plaatsvonden, verdween ook de Vogelpolder onder water, hoewel de dijken vermoedelijk weinig te lijden hebben gehad.
In 1615 werd de Vogel opnieuw ingedijkt, waartoe twee dammen werden gelegd. De westelijke dam lag nabij het Vogelfort, iets ten westen van Hengstdijk, en de oostelijke lag nabij Roverberg, in het verlengde van de Kruisstraat, die door de Kruispolder liep. Reeds in 1646 was er sprake van een brug over het kreekrestant, nabij Kuitaart. Sinds die tijd spreekt men van de Westvogelpolder (322 ha), ten westen van Kuitaart, welke in dit lemma wordt beschreven, en de Oostvogelpolder. De Westvogelpolder bestaat voor het grootste deel uit water, en dat is de huidige kreek.
De Vogel is voor een belangrijk deel in handen van particulieren. De kreek staat vooral bekend als hengelsportgebied en langs de oevers vindt men vele vissteigerhuisjes. In 1971 werd bij Hengstdijk ook een recreatiegebied ingericht, "De Vogel" geheten, met bungalows en dergelijke. Dat groeide uit tot een grote camping aan beide zijden van De Vogel. Aan de zuidkant van de kreek is recent een nieuw stuk natuur aangelegd. Het is nu een stuk grasland met een aantal laaggelegen gedeelten en waterpartijen. Vooral watervogels weten het gebied ondertussen goed te waarderen.
18. Luntershoek
Luntershoek of Sasdijk is een buurtschap in de gemeente Hulst, in de Nederlandse provincie Zeeland. De in de regio Zeeuws-Vlaanderen gelegen buurtschap bevindt zich ten zuiden van het dorp Vogelwaarde en ten noordwesten van de stad Hulst. Luntershoek bestaat uit lintbebouwing aan de Sasdijk en de Sasdijkweg. De buurtschap bestaat uit een tiental woningen en enkele boerderijen.
Bij de buurtschap ligt de voormalige batterij Luntershoek. Naar deze batterij is de buurtschap vernoemd. De Sasdijk dankt haar naam aan de Hulsterse Sassing, een sluis (of sas) die hier werd aangelegd om de toegang van Hulst tot de Westerschelde via de Oude Vaart of Moervaart en de zeearm het Hellegat te verbeteren. In 1821 werd de sluis buiten gebruik genomen, omdat het Hellegat verlandde. De kreek van het direct ten zuiden van Luntershoek gelegen natuurgebied "Groot Eiland" is nog een overblijfsel van deze zeearm.
19. Groot Eiland
Groot Eiland is een landgoed en een natuurgebied in de gemeente Hulst in Zeeuws-Vlaanderen te Nederland. Het landgoed Groot Eiland is in privébezit. Groot Eiland bestaat uit enkele landbouwgronden, een woning, verscheidene kreken zoals De Auwel, een groot bos en een klein bos. Het kleine bos ligt op een lap grond die ook wel het Hulster Vlak wordt genoemd. Het Landgoed is omringd door een dijk en is door middel van de Oude Vaart verbonden met de stad Hulst. Ten noorden van Groot Eiland liggen de voormalige batterij Luntershoek en de gelijknamige buurtschap Luntershoek.
Het Groot Eiland ondertussen was en bleef een particulier landgoed. Op het Groot Eiland werd eertijds een populierenbos aangeplant. Het is een zoetwatermoerasgebied dat vrijwel geheel omringd is door kreken en vormt een belangrijk natuurgebied. Het gebied was lang ontoegankelijk voor het publiek, maar in oktober 2011 werd een wandelpad geopend, terwijl ook een uitzichttoren werd gebouwd. Daarnaast werd er landbouwgrond in natuurgebied omgezet.
20. Kijkuit
Kijkuit is een buurtschap in de Nederlandse regio Zeeuws-Vlaanderen (provincie Zeeland), gelegen tussen Hulst en Axel. De buurtschap bestaat uit twee wegen: Kijkuit en de Liniedijk. Tot 1951 was er een station Kijkuit, gelegen op de spoorlijn Mechelen-Terneuzen. Bij Kijkuit werd zwaar gevochten in 1944 bij de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen. Ten noordoosten Kijkuit ligt het landgoed Groot Eiland.
Deze buurtschap is vernoemd naar het gelijknamige fort dat in 1596 werd aangelegd als onderdeel van de Linie van Axel I en dat omstreeks 1700 werd opgevolgd door een fort van dezelfde naam, nu deel uitmakend van de Linie van Axel II. Het fort heeft geen functie meer.
